Բաքվի բանտում շուրջ երկու տարի պահվող Արցախի նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը դատական վերջին նիստերի ընթացքում պարբերաբար պահանջում է իրեն տրամադրել քրեական գործի նյութերը: Դատելով Ադրբեջանի պետական «Ազերթաջ» գործակալության տեսանյութերից՝ թեև դատավորը բավարարում է Վարդանյանի միջնորդությունը, սակայն հաջորդ նիստին հայազգի բարերարը կրկին նույն հարցն է բարձրացնում: Արդյոք Ռուբեն Վարդանյանին իր քրեական գործին առնչվող նյութերն այդպես էլ չեն տրամադրվում, անհնար է պարզել, դատավարությունն ընթանում է միջազգային կառույցների և անկախ լրատվամիջոցների բացակայությամբ:
Ի տարբերություն գերեվարված Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության և մյուս հայերի դատական գործի, որտեղ ադրբեջանցի մեղադրող դատախազը արցախցի նախկին պաշտոնյաներին վերագրվող տարբեր հայտարարություններ, փաստաթղթեր ու տեսանյութեր է ուսումնասիրում, երբևէ զինվորական պաշտոն չզբաղեցրած Ռուբեն Վարդանյանի գործով գրեթե երկու տարի է շարունակում են ցուցմունք տալ դեռևս 90-ականներից տարբեր վիրավորումներ ստացած ադրբեջանցիները: Նրանք ամեն դատական նիստին պատմում են, թե որտեղ, երբ, ինչ աստիճանի վիրավորումներ են ստացել:
Այդ ցուցմունքներից, սակայն, այդպես էլ պարզ չի դառնում, թե ինչ կապ ունի Ռուբեն Վարդանյանն այդ ամենի հետ: Նա 2022 թվականի նոյեմբերից մինչև 23-ի փետրվարը, այսինքն՝ ընդամենը երեք ամիս զբաղեցրել է պետնախարարի պաշտոնը և երբեք չի մասնակցել ռազմական գործողությունների:
Մինչ Ռուբեն Վարդանյանի գործով շարունակում են ցուցմունք տալ տուժող ներկայացվող անձինք, Արցախի մյուս նախկին ղեկավարների և այլ հայերի, թվով 15 անձանց գործը մոտենում է ավարտին: Ադրբեջանի դատախազը պահանջել է ցմահ ազատազրկման դատապարտել Արցախի հինգ ղեկավարներին, իսկ Բակո Սահակյանի և Արկադի Ղուկասյանի դեպքում՝ 20 տարվա ազատազրկում՝ նրանց 65 տարին լրացած լինելու կապակցությամբ: Մյուս հայերին սպառնում է մինչև 20 տարվա ազատազրկում:
Վերջին դատական նիստում, սակայն, գերեվարված հայերի փաստաբանները նշել էին, որ նրանք իրենց մեղավոր չեն ճանաչում, և դատարանից պահանջել էին արդարացման վճիռներ կայացնել:
Արցախի նախկին նախագահ Բակո Սահակյանի փաստաբանն ասել է, որ Սահակյանը պաշտոնավարման ընթացքում աշխատել է թիկունքում, սննդի և դեղորայքի բաժանման հարցերով է զբաղվել, պատերազմի կազմակերպմանը և ռազմական գործողություններին էլ չի մասնակցել:
Արցախի մյուս նախկին նախագահի՝ Արայիկ Հարությունյանի փաստաբանն էլ պնդել է, որ իր պաշտպանյալը կապ չի ունեցել 2020-ին 44-օրյա պատերազմի օրերին Գյանջայի հրթիռակոծման հետ: Փաստաբանը հայտարարել է, որ Գյանջայի հրթիռակոծման հրամանը տվել է ոչ թե Արայիկ Հարությունյանը, այլ՝ Հայաստանի իշխանությունները, ավելին՝ հրթռները նույնպես արձակվել են Հայաստանի տարածքից:
Մինչ Բաքուն ամենածանր մեղադրանքներով շարունակում է դատել Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, Գերմանիայում անդրադառնալով 23 հայ գերիների հարցին, պնդել է, որ այս խնդիրը կարող է լուծվել միայն խաղաղության հաստատմամբ և փոքր քայլերով:
«Սա շատ զգայուն հարց է, մեր դիրքորոշումը հետևյալն է, որ այս խնդիրը կհասցեագրվի ավելի հեշտորեն համագործակցության և խաղաղության մթնոլորտում, քան՝ հակամարտության մթնոլորտում», - հայտարարել է Հայաստանի վարչապետը:
«Հակամարտության մթնոլորտում հնարավոր չէ հասցեագրել այս խնդիրը: Բայց քանի որ մենք ընթանում ենք խաղաղության ամրապնդման ուղղությամբ, ավելի ու ավելի իրատեսական է դառնում փոքր քայլերով այդ խնդրի լուծումը:
Դա է մեր դիրքորոշումը, ուստի խաղաղություն հաստատելը նշանակում է լուծել այլ խնդիրները նույնպես: Դա է մեր ընկալումը», - ասել է Փաշինյանը:
Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանն էլ այսօր լրագրողների հետ զրույցում գերիների հարցի դրական լուծման հնարավորության մասին խոսեց. - «Դրական լուծման միտում ես տեսնում եմ»:
Իսկ այդ ի՞նչ միտումներ են, որոնք լավատեսություն են ներշնչում Ազգային ժողովի նախագահին: «Որ ես ասում եմ, որ մենք խոսում ենք մարդկանց հետ, միջազգային կառույցների հետ կամ միջազային ներկայացուցիչների հետ, ես տեսնում եմ, որ դա լեգիտիմ պահանջ է Հայաստանի Հանրապետության կողմից, լեգիտիմ խոսակցություն է, և բացառում եմ, որ որևիցե լեգիտիմ խոսակցություն չունենա դրական արձագանք, ուղղակի պետք է մի քիչ էլ համբերությամբ լցվենք», - ասաց Սիմոնյանը:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում հայ գերիների շահերի պաշտպան Սիրանուշ Սահակյանը, սակայն, կարծում է, որ որոշ թվով հայ գերիների ազատ արձակումը հնարավոր կարող է լինել քաղաքական պրոցեսների, մասնավորապես՝ հայ-ադրբեջանական խաղաղության գործընթացի շրջանակում: Բայց դա էլ, ըստ Սահակյանի, հնարավոր կարող է լինել որոշակի տեղաշարժերի՝ կա՛մ սահմանազատման գործընթացում առաջընթացի, կա՛մ TRIPP նախագծով կատարված աշխատանքի դեպքում:
«Այս պարագայում մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանը կփորձի փրկել իր մարդասիրական դեմքը և որոշակի, սահմանափակ թվով հայ գերիների ազատ արձակի», - «Ազատության» հետ զրույցում նշեց ՄԻԵԴ-ում հայ գերիների շահերի պաշտպանը:
Իրավապաշտպանի համոզմամբ, այդուհանդերձ, բացառվում է, որ այս փուլում Բաքուն ազատ արձակի Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը: Սահակյանի գնահատմամբ՝ գուցե Ադրբեջանն առաջին փուլում ազատ արձակի 2023-ի սեպտեմբերյան պատերազմի ժամանակ Արցախի ինքնապաշտպանությանը մասնակցած 8 անձանց, հետո արդեն գուցե անդրադառնա 2020 թվականին գերեվարվածներին:
Ի դեպ, Սահակյանն արձանագրում է, որ Բաքուն վերջին շրջանում արագացրել է 15 հայերի դատավարությունները, և ակնկալվում է, որ մինչև տարեվերջ դատավճիռներ կկայացվեն:
«Սա ինչով ենք կարևորում՝ որ անգամ քաղաքական պայմանավորվածությունների դեպքում Ադրբեջանը չի հանձնի, չի հայրենադարձնի որևէ հայի, քանի դեռ մեղադրական դատավճիռները հրապարակված չեն», - ընդգծեց իրավապաշտպանը:
Ի դեպ, ՀՅ Դաշնակցության անդամներն այսօր 23 հայ գերիների լուսանկարներով հավաքվել էին Երևանում ՄԱԿ-ի գրասենյակի դիմաց՝ պահանջելով հետամուտ լինել Բաքվի բանտերում պահվող հայ գերիների ազատ արձակմանը:
